Сяргей Лабада – практыкуючы фасілітатар, мадэратар, трэнер з 25-гадовым вопытам работы ў сферы адукацыі дарослых, сертыфікаваны па стандарце Curriculum GlobaALE.
Супраціў можа паўстаць у самых розных сітуацыях узаемадзеяння падчас групавой працы, таму перад кіроўным (трэнерам, фасілітатарам, мадэратарам, выкладчыкам і т. п.) варта няпросты выклік – знайсці адэкватныя спосабы рэагавання, нейтралізацыі і наступнай трансфармацыі супраціву ў пазітыўныя вынікі як для кожнага ўдзельніка, так і групы ў цэлым.
Пры гэтым адрозніваюць актыўную і/ці пасіўную праяву супраціву, бачным «маркерам» якога часта з’яўляюцца неканструктыўныя паводзіны асобных удзельнікаў:
- актыўнае (спрэчкі, размовы з іншымі ўдзельнікамі не па тэме, спроба адцягнуць на сябе ўвагу, абурэнні, паказная фанабэрыстасць, адмаўленне новага і г. д.)
- пасіўнае (бяздзеянне, сабатаж, займаецца сваімі справамі, засынае, пазяхае, сумуе, увесь час глядзіць на гадзіннік і т. д.)
Неканструктыўныя паводзіны – гэта любое дзеянне ўдзельніка групы, якое свядома або неўсвядомлена праяўляе яго незадавальненне фарматам, працэсам, рэгламентам, працэдурамі, тэмай і/або зместам групавой працы, а таксама іншымі членамі групы або знешнімі фактарамі.
На прыкладзе трэнінгу, як аднаго з папулярных фарматаў групавой працы, разгледзім віды і магчымыя прычыны супраціўлення з боку ўдзельнікаў.
Супраціў да тэмы трэнінгу. Магчымыя прычыны:
- Тэма і змест трэнінгу не зразумелыя і/ці не актуальныя для ўдзельніка, не адпавядаюць яго чаканням.
- Змястоўная інфармацыя супярэчыць існуючым ва ўдзельнікаў уяўленням і патрабуе ад іх пераацэнкі атрыманых раней ведаў, асэнсавання вопыту. Такая сітуацыя можа выклікаць у іх вялікую колькасць пытанняў, іранічныя заўвагі, агрэсіўныя выказванні або адхіленне ад абмеркавання.
Супраціў да працэсу арганізацыі групавой працы падчас трэнінгу. Магчымыя прычыны:
- Несупадзенне чаканняў удзельнікаў з тым, што ім прапануецца выконваць. Напрыклад, у праграме трэнінгу заяўлена праца ў малых групах, а замест гэтага праходзіць лекцыя ці ролевая гульня.
- Адсутнасць змены відаў дзейнасці – дамінаванне адной формы працы. Паступова некаторым удзельнікам становіцца сумна, яны адцягваюцца на староннія размовы ці дэманструюць адхіленыя паводзіны.
- Калі ўдзельнікі прыйшлі на трэнінг не па сваёй волі і жаданні. Іх прымусілі прыйсці і прыняць удзел. Яны могуць быць настроены агрэсіўна або часта адцягвацца на скаргі і апраўданні. У гэтым выпадку гаворка ідзе пра іх нізкую матывацыю, якую стымуляваць складана. Варта надаць увагу наладжванню кантакту з аўдыторыяй і збору чаканняў. Неабходна даць зразумець, што вам цікава меркаванне ўдзельнікаў і вы гатовы да супрацоўніцтва.
- Занадта інтэнсіўныя ці складаныя формы працы могуць стаміць удзельнікаў, яны становяцца пасіўнымі, адмаўляюцца ад выканання заданняў ці адкрыта заяўляюць аб сваім нежаданні працягваць працу. У дадзеным выпадку варта ўважліва сачыць за групавой дынамікай, своечасова рабіць перапынкі ці ўносіць змены ў рэгламент, працэдуры і метады працы.
- Месца правядзення, памяшканне для працы, умовы харчавання, пражывання, часовыя рамкі трэнінгу не адпавядаюць чаканням і патрэбам удзельнікаў.
Супраціў у адносінах да трэнера. Магчымыя прычыны:
- Няўпэўненыя паводзіны, недастатковая кампетэнтнасць трэнера правакуе супраціў удзельнікаў.
- Адсутнасць узаемаразумення паміж трэнерам і групай з прычыны ўжывання ім незразумелых для аўдыторыі тэрмінаў або невыразнага выказвання сваіх думак. Ён часта паўтараецца, невыразна фармулюе інструкцыі, заданне дае адно, а вынік працы чакае іншы.
- Розніца ва ўзросце, досведзе працы, сацыяльным статусе. Як правіла, супраціў, выкліканае гэтымі прычынамі, хутка сыходзіць у працэсе зносін, калі ўдзельнік пераконваецца ў кампетэнтнасці трэнера.
- Калі трэнер займае дамінуючую пазіцыю ў адносінах да ўдзельнікаў, з прычыны чаго яны спрабуюць нейкім чынам супрацьстаяць яму праз неабгрунтаваную крытыку, рэзкія заўвагі, ігнараванне.
- Удзельнікі не прымаюць стыль ці тэмп вядзення трэнінгу трэнерам, альбо прапанаваныя ім спосабы працы не адпавядаюць іх чаканням і патрэбам.
Супраціўленне, абумоўленае паводніцкімі асаблівасцямі ўдзельнікаў. Магчымыя прычыны:
- Жаданне некаторых удзельнікаў быць у цэнтры ўвагі. Сваімі паводзінамі, пастаяннымі каментарамі, пытаннямі, крытыкай абмяркоўваецца пытання яны перашкаджаюць узаемадзеянню астатніх членаў групы. Магчыма, такім чынам яны спрабуюць схаваць сваю няўпэўненасць, боязь зрабіць памылкі, некампетэнтнасць.
- Наяўнасць ва ўдзельнікаў пэўных стэрэатыпаў у паводзінах. Яны зачыненыя да змен, новай інфармацыі, або збянтэжаныя сваімі ўнутранымі супярэчнасцямі і зацыкленасцю на ўласных праблемах.
- Нізкі культурны ўзровень удзельнікаў, якія перабіваюць, размаўляюць па тэлефоне, груба выяўляюцца, спазняюцца і ў цэлым паводзяць сябе абуральна. У дадзеным выпадку заўсёды загадзя агаворвайце правілы працы і заклікайце ўдзельнікаў строга прытрымлівацца іх. Гэта асабліва важна пры рабоце з новай аўдыторыяй, удзельнікі якой незнаёмы вядучаму.
Супраціў да групы і іншых удзельнікаў. Магчымыя прычыны:
- Незадаволенасць сваёй роляй у групе.
- Антыпатыя, схаваныя канфлікты з некаторымі членамі групы.
- Адсутнасць атмасферы адкрытасці і даверу, калі ўдзельнікі не давяраюць адзін аднаму, бачаць у словах і ўчынках іншых утоены сэнс і да т.п. Любая нязгода, выказаная адным з удзельнікаў, успрымаецца іншым як выклік ці пагроза яго ідэям, меркаванню, пазіцыі. Такое ўспрыманне дзеянняў адзін аднаго прыводзіць да напружанай абстаноўкі ў групе і неабходнасці ўмяшання з боку трэнера.
Часцей за ўсё супраціўленне ў групе праяўляюць так званыя складаныя ўдзельнікі. Пад «складанымі» ўдзельнікамі разумеюцца тыя, хто па ўказаных вышэй прычынах рознымі спосабамі (вербальна, не вербальна, агрэсіўна, пасіўна, спакойна і г. д.) выказваюць сваю незацікаўленасць і незадаволенасць працэсам групавой працы.
Некаторыя ўдзельнікі могуць камбінаваць усе віды супраціву. Напрыклад, спачатку яны ігнаруюць кіроўнага, каб звярнуць увагу на сябе, потым, калі ён спрабуе выправіць сітуацыю, яны атакуюць яго, спрабуючы заручыцца падтрымкай асяроддзя. Нарэшце, калі вядучы робіць спробу напрамую працаваць з імі, яны сыходзяць у мёртвае маўчанне, не адказваюць і замыкаюцца ў сабе. Калі супраціўленне ўдзельнікаў праяўляецца ўказанымі вышэй спосабамі, гэта можа быць расцэнена як выказванне пратэсту. Іх паводзіны можна перавесці ў такія фразы: «Я не хачу, каб Вы камандавалі мною. Я не хачу працаваць на гэтым трэнінгу. Мне не падабаецца, што Вы гаворыце. Мне не падабаецца, што Вы прасіце мяне рабіць».
Самы хуткі і просты шлях «справіцца» з удзельнікам, які праяўляе актыўны супраціў і дэманструе пратэст – … гэта паменшыць адлегласць да яго. Хоць наш інстынкт можа гэтаму пярэчыць і заахвочваць вядучага да адхілення або да нападу ў адказ, але абодва гэтыя варыянты рэагавання павялічваюць узрушанасць незадаволенага ўдзельніка. Памяншэнне дыстанцыі мяркуе:
- фізічнае набліжэнне да незадаволенага ўдзельніка
- кантакт поглядаў
- збор інфармацыі аб прыродзе пратэсту
- пазітыўны дыялог з праяўленнем цікавасці да патрэб пратэстуючага
Выбіраючы мадэль зваротных паводзін, кіроўны павінен памятаць, што чым мацней ён будзе душыць супраціў удзельніка, тым мацней яно будзе станавіцца, і тым больш энергіі прыйдзецца яму выдаткаваць на яго пераадоленне.
Сустракаючыся з супрацівам удзельнікаў, кіроўны павінен у першую чаргу клапаціцца аб захаванні свайго спакою і рабіць разумны выбар адэкватнага спосабу рэагавання. Страх правакуе імпульсіўныя паводзіны і перашкаджае захоўваць свае пазіцыі. Вядучы павінен прыняць непазбежнасць супраціўлення ўдзельнікаў, таму неабходна ведаць і выкарыстоўваць увесь рэпертуар магчымых стратэгій нейтралізацыі і трансфармацыі супраціўлення, бо гэта наўпрост звязана са спецыфікай групавой працы. Вялікую ролю ў працы з супрацівам удзельнікаў гуляе практычны досвед і ступень валодання кіроўным рознымі камунікацыйнымі тэхнікамі і метадычным інструментаром для працы з групай. Удзел у трэнінгу “Групавая праца: што рабіць з супрацівам удзельнікаў?” дазволіць «прапампаваць» свае веды і практычныя навыкі па ўказаных вышэй аспектах працы з супрацівам, а таксама набыць новыя ідэі і стымулы для павышэння эфектыўнасці ўласнай практыкі ў якасці вядучага розных фарматаў групавой працы і навучання.
Сяргей Лабада